AGRO-ART

Moja Babcia – Janina Bochenkowa

          Co roku, gdy zbliża się 21 stycznia, szczególne intensywnie i serdecznie wspominam moją Babcię ze strony Mamusi. Nie, nie dla tego, że w kalendarzu i mediach wciąż słychać o „DNIU BABCI”. Gdy żyła moja Babcia (zmarła w 1963 r.) takiego „święta” nie obchodzono. Ta data kojarzy mi się ze wspomnieniem Kobiety kruchej i ciepłej, a zarazem niezwykle silnej wiarą i pogodą ducha. Kobiety, która w wieku 57 lat (21 stycznia 1945 r.) w jednej chwili straciła cały dorobek swojego życia. Pozostała Jej tylko ziemia, którą pokochała wraz z zawarciem związku małżeńskiego z Józefem Bochenkiem. Na tej ziemi pracowała do końca swego życia walcząc z wieloma przeciwnościami powojennej rzeczywistości. Rolnictwu poświęciła całe dorosłe życie, choć w młodości nie była do tego wychowywana.
          Janina Bochenkowa (z domu Lisikiewicz) wychowała się w zamożnym domu swych przybranych rodziców PP. Oświęcimskich. Ojciec był wysokim urzędnikiem Cesarsko-Królewskich Kolei Państwowych, Matka zajmowała się prowadzeniem domu i wychowaniem przybranej córki. Janina ukończyła uznawaną za najlepszą w owym czasie Szkołę dla panien w Staniątkach, a następnie Prywatne Seminarium Nauczycielskie Żeńskie Münnichowej w Krakowie i jako wykwalifikowana nauczycielka podjęła pracę w Sułkowicach. Tu poznała swego przyszłego męża, Józefa Bochenka, energicznego działacz społeczno-politycznego, a zrazem zamożnego gospodarza i przedsiębiorcę. Wychowana w Krakowie Janina nie znała się na rolnictwie, dlatego jeszcze przed ślubem ukończyła szkołę gospodarstwa wiejskiego w Chyliczkach koło Warszawy. Nazwa szkoły „Zakład Gospodarczy w Chyliczkach” podyktowana była przepisami prawnymi w zaborze rosyjskim. Zgodnie jednak z wolą założycielki, hrabianki Cecylii Plater-Zyberkównej, była to szkoła dla panien ze średnim wykształceniem, w której realizowano program z zakresu zarządzania majątkiem i wychowania w duchu patriotycznym.
      Dzięki tej wiedzy mogła Janina przejąć część obowiązków męża związanych z zarządzaniem gospodarstwem. Wspierała też męża w działalności społecznej i politycznej. Państwo Bochenkowie prowadzili otwarty dom. Przyjaźnili się z Państwem Hallerami z Jurczyc, wymieniając się często wizytami. Gośćmi Bochenków byli też politycy, jak np. Jan Stapiński czy Józef Putek. Gdy 26 stycznia 1919 r. w wyborach do Sejmu Ustawodawczego Józef Bochenek został wybrany posłem, praktycznie wszystkie obowiązki prowadzenia gospodarstwa spoczęły na żonie.
Moja Babcia we wspomnieniach wiele lat później nigdy nie narzekała na nadmiar obowiązków. Była szczęśliwa, że mogła pomóc mężowi w działalności na rzecz odrodzonej Ojczyzny. Z niecierpliwością oczekiwała na jego powroty i opowieści o posiedzeniach sejmu i pracach w komisjach sejmowych. Żałowała tylko, że nie uległa prośbom męża by pojechać z nim do Warszawy, gdy z racji pełnienia obowiązków posła i członka Rady Naczelnej PSL przebywał w stolicy. Zawsze była wymówka: małe dzieci, prace polowe, awaria w tartaku czy problemy w młynie. I tak odkładała „na następny raz”, lecz on nigdy nie nastąpił.
W 1924 r. mój Dziadek, Józef Bochenek, zmarł nagle na zapalenie płuc. Babcia została z czwórką dzieci w wieku od 3 do 11 lat i całym gospodarstwem na barkach. W prowadzeniu domu i opiece nad dziećmi pomagała jej matka – Zofia Oświęcimska. Ale troska o zapewnienie bytu rodzinie spoczywała wyłącznie na niej. Do tego najmłodszy syn Boguś („niezwykle uzdolnione dziecko” – jak wspominała Babcia i rodzeństwo) ciężko zachorował. Nie pomogły liczne badania i kosztowne leczenia. Trzy lata później zmarł. W tym samym roku 1927 zmarła też jej teściowa (moja prababcia) Wiktoria Bochenkowa. Babcia nie miała czasu na smutek i żałobę. Życie toczyło się dalej i należało zająć się starszymi dziećmi by zapewnić im odpowiednie przygotowanie do życia. Rozpoczęła modernizację gospodarstwa od zakupu lokomobili do napędu tartaku, co wpłynęło na wzrost jego wydajności. Dzięki zamianie koła młyńskiego na turbinę wodną uzyskano nadwyżkę energii, która przełożyła się na oświetlenie elektryczne domu i budynków inwentarskich. Lata inwestowania w ziemię owocowały wyższymi plonami. Na Zielonej uprawiała nawet len. Wszystkie te zmiany dawały gwarancję zaspokojenia bieżących potrzeb rodziny.
       Janina Bochenkowa radziła sobie bardzo dobrze z gospodarstwem i wychowaniem dzieci. Mimo to uległa namowom rodziny, a szczególnie kuzyna Bronisława Maślankiewicza sprawującego w myśl ówczesnego prawa pieczę nad wdową i nieletnimi dziećmi, i wyszła ponownie za mąż za wdowca inż. Władysława Rośka. Nie był to szczęśliwy wybór. Dzieliło ich zbyt wiele, a przede wszystkim przeszłość rodzinna i odległość majątków. Niedługo mieszkali razem, a jedynym owocem tego związku pozostał syn Andrzej, który wychowywał się w Sułkowicach w rodzinie Bochenków. (Ojca i przyrodniego brata Mieczysława Rośka poznał wiele lat później będąc studentem medycyny. Utrzymywał z nimi kontakt do końca życia.)
Tymczasem moja Babcia nadal sama zajmowała się gospodarstwem oraz wychowaniem i kształceniem dzieci. Najstarszą córkę Krysię posłała do prywatnej renomowanej szkoły dla panien w Staniątkach (którą sama ukończyła). Okazało się jednak, że utrzymanie córki na pensji jest bardzo kosztowne, dlatego Marysia i Jasiek po ukończeniu miejscowej szkoły kontynuowali naukę w krakowskich szkołach publicznych. Maria w 1928r. rozpoczęła naukę w Seminarium Nauczycielskim Żeńskim im. S. Münnichowej w Krakowie, a Jan (2 lata później) w VIII Państwowym Gimnazjum i Liceum im. Augusta Witkowskiego w Krakowie (dziś jest to V LO im. Augusta Witkowskiego w Krakowie). Obydwoje chętnie spędzali wolny czas w Sułkowicach i pomagali matce w gospodarstwie. Ponadto Maria, która od września 1933 r. rozpoczęła pracę nauczyciela w szkole powszechnej w Kłobudzku koło Częstochowy stawała się samodzielna finansowo. Mogła już sama utrzymać się i opłacić wymarzony Wyższy Kurs Nauczycielski w Krakowie, który ukończyła w roku 1938/39. W tym czasie Krystyna ukończyła pensję w Staniątkach i wróciła na stałe do Sułkowic, natomiast Jan, od 1935 r. studiujący w Akademii Górniczej w Krakowie (obecne AGH), jako wyróżniający się student otrzymał stypendium. Te okoliczności sprawiły, że Janina Bochenkowa mogła spokojnie patrzeć w przyszłość.
Moja Babcia pomimo tak wielu obowiązków rodzinnych i gospodarskich znajdowała zawsze czas na modlitwę. Była osobą głębokiej wiary. To ona dawała jej siłę do przezwyciężania trudności losu. Była też mocno zaangażowana w budowę nowego kościoła w Sułkowicach. Działała w komitecie budowy kościoła i mocno to dzieło dotowała.
          Niestety nadszedł wrzesień 1939 r. a z nim nowe obawy o rodzinę i walka o przetrwanie. Pierwszym ciosem była śmierć syna Jana, który, choć nie podlegał mobilizacji, zamiast stypendium studenckiego w USA wybrał obronę Ojczyzny i jako żołnierz, podporucznik artylerii, przeszedł cały szlak walk obronnych Armii Kraków. Zginął 14 września w bitwie pod Banachami. Potem przyszło codzienne życie pod okupacją niemiecką. Praca na roli nie była łatwa, bo okupant zarekwirował konie, jednak dawała rodzinie utrzymanie. Babcia wspominała … Uprawa roli, żniwa, jesienne zbiory – tym zajmowała się Marysia. Od dziecka kochała tę pracę, umiała wszystko zorganizować i zrobić. Nie bała się zwierząt, umiała się z nimi obchodzić. Sama powoziła końmi lepiej niż niejeden woźnica! O ziemie i zwierzęta domowe mogłam być spokojna. Trudniej było zarządzać tartakiem i młynem. Babcia wspominała …w dzień cięliśmy drzewo i mełliśmy mąkę dla Niemców, a w nocy dla partyzantów modląc się by ci nie spotkali się na naszym terenie. Trzeba nadmienić, że rodzinę Bochenków od początku wojny tworzyły trzy kobiety i 11-letni chłopiec, czyli moja Babcia z córkami i synem Andrzejem. Dopiero jesienią 1942 r. gdy do Sukowic dotarł narzeczony Marii - Wiesław Korpal (zmuszony do opuszczenia Krakowa i ukrywania się z powodu swej działalności w ZWZ a następnie AK) Babcia odczuła ulgę i pomoc męską w zarządzaniu. Teraz On, oficjalnie zatrudniony jako kierownik tartaku Janiny Bochenkowej, zajmował się rozliczaniem pracy tartaku i młyna. Wielokrotnie musiał też tłumaczyć się na posterunku niemieckim w Izdebniku z braków drewna czy mąki, bo za pomaganie partyzantom groziły represje nie tylko rodzinie, ale i sąsiadom. Rodziny Bochenków nie omijały okropności okupacji niemieckiej. Razem z innymi sułkowiczanami przeżyli pacyfikacje. Babcia wspominała moment, gdy usłyszała nazwisko córki Marii Korpal wywołane przez Niemca i jak siedziała odrętwiała dopóki nie zobaczyła, że wraca na miejsce. Później okazało się, że chodziło tylko o potwierdzenie tożsamości szwagra, który w przeddzień przyjechał z Krakowa.
         Mimo okropieństw wojny były w tym czasie dla Babci momenty radosne. Pierwszy z nich to dzień 6 marca 1943 r., w którym obie córki Janiny Bochenkowej zawarły związki małżeńskie – Maria z Wiesławem Korpalem, a Krystyna z Zygmuntem Golą. Dla Babci był to dzień wielkiej radości i nadziei; dla sąsiadów niemała sensacja. Jeszcze wiele lat później słyszałam opowieści o tym wydarzeniu od naocznych świadków.
Kolejny promyki radości okresu okupacji to, dokładnie rok później, narodziny pierwszego wnuka – Witolda syna Marii i Wiesława, a kilka miesięcy później – 5 stycznia 1945 r. narodziny drugiego wnuka – Bogusia syna Krystyny i Zygmunta.
Styczeń 1945 r. był bardzo mroźny, ale umysły ludzi rozgrzewały wiadomości docierające z frontu dające nadzieję rychłego końca wojny. 21 stycznia Babcia wróciła z porannej mszy św. z radosną wieścią, że Kraków jest już wolny, a Niemcy uciekli i w Sułkowicach zapanował spokój. Nim jednak zasiedli do obiadu nad ich głowami zaczęły świstać kule. To doborowy batalion SS na podwórzu między domem, młynem i spichlerzem urządził sobie punkt obrony przed Armia Radziecką nadciągającą od „góry” Sułkowic (od południa). Zadrzewiony, obniżony teren, lustro wody stawu na przedpolu, pojedyncze domy przy drodze którą nadciągali sowieci, to było doskonałe miejsce do obrony. Tu przez dwa dni Niemcy bronili drogi odwrotu swych wojsk przez Suchą Górę, Ptasznicę do Wadowic. Tak gospodarstwo Bochenków znalazło się w centrum walki, a mieszkańcy pod stałym obstrzałem radzieckim. Modrzewiowe bale ścian dworku nie stanowiły wystarczającej osłony przed świstającymi kulami. W pierwszej chwili padli wszyscy na podłogę, a następnie ukryli się w sieni w dużym piecu chlebowym i na przypiecku. W wolnej chwili pomiędzy okrzykami huraaaa…. i salwami z broni palnej Rosjan schronili się do piwnicy pod domem, gdzie cały dzień dochodziły odgłosy strzelaniny, tłuczonego szkła i ryku bydła. Z nastaniem nocy zaczął do piwnicy przesączać się dym. To Niemcy dla oświetlenia sobie pola walki podpalili nad ich głowami dworek i przyległe budynki gospodarcze. Stało się jasne, że nie przetrwają w tej piwnicy. Musieli opuścić to „schronienie”. Niemcy pozwolili rodzinie przejść do piwnicy pod wozownią. Mieli na to 2 minut. Nie było czasu na zabranie czegokolwiek. Ogień był wszędzie. Maria i Wiesław próbowali jeszcze wypuścić bydło i konie, co niemal nie przepłacili życiem. Ale Bóg czuwał nad nimi. Szczęśliwie dotarli wszyscy do betonowej piwniczki pod wozownią.
Niewielkie pomieszczenie (2 x 4 m, wys. 1,7 m) służyło do przechowywania warzyw. W tamtym momencie piwniczka była w 1/3 wypełnione główkami kapusty. Dla siedmiorga dorosłych, nastolatka i dwójki niemowląt, nie było tam wiele miejsca i oczywiście żadnych udogodnień. Jedyny luksus to świeczka dzięki której mogli podgrzać dla dzieci krople wody na liściu kapusty. Piwniczka okazała się jednak na tyle szczelna, że przetrwali w niej noc i dzień bez jedzenia i picia, a nad ich głowami (dosłownie) spaliła się reszta dobytku, maszyn i zbiorów. Gdy pod wieczór następnego dnia walki ustały i krewni zaczęli dobijać się dopytując czy żyją, pogorzelisko zasypywał śnieg. Przeżyli wojnę, ale pozostali jedynie w tym, co mieli na sobie! Zanim pomyśleli, że spalona żywcem trzoda chlewna mogłaby być pożywieniem okazało się, że inni pomyśleli o tym wcześniej. Ale i teraz Opatrzność czuwała nad nimi. Szczęśliwie zachował się domek po drugiej stronie drogi (gdzie przed wojną mieszkał młynarz z rodziną), a w którym Maria i Wiesław przed ślubem odremontowali dla siebie dwa pokoiki. Świeże deski podłogi były widać zbyt mokre, bo domek nie zapalił się mimo podłożenia ognia. (Czarne ślady po usiłowaniu podpalenia pamiętam jeszcze z lat 50-tych.) Tam właśnie Rodzina znalazła dach nad głową. Nie było jednak żadnych zapasów gdyż młodzi stołowali się u Mamy. Gdyby jednak były to radzieccy żołnierze na pewno by ich z nich „wyzwolili”.
Babcia po wyjściu z piwniczki i uświadomieniu sobie ogromu strat zapadła jakby w odrętwienie. Pozwoliła zaprowadzić się do domku „młynarza” nie odzywając się. Ale po nocy spędzonej na modlitwie od rana zaczęła się krzątać wokół spraw domowych. Niemców nie ma, Polska jest wolna, w młynie jest mąka, w piwnicy kapusta, dwie krowy wróciły na pogorzelisko (w tym jedna postrzelona), trzeba pomyśleć o powrocie do przedwojennego życia. Późniejsze lata Polski Ludowej boleśnie ją jednak doświadczyły.